Λουσμένη στο φως πάνω σε έναν απότομο βράχο είναι «φυτρωμένη» η μονή Διονυσίου, από τις μεγαλύτερες του Όρους. Ο όσιος Διονύσιος κατάφερε να χτίσει τα τείχη και τον πύργο της μονής της «Νέας Πέτρας» το 1362 αλλά, αν δεν έρχονταν οι γενναίες χορηγίες των Κομνηνών της Τραπεζούντας, των Παλαιολόγων και των Μολδοβλαχών ηγεμόνων.
Οι ξύλινοι εξώστες κρέμονται 80μ. Πάνω από τη θάλασσα.
Ούτε κι αυτο το μοναστήρι γλίτωσε από τη φωτιά. Από την ερήμωση όμως το έσωσαν οι χορηγίες των ιδιωτών, όπως ο Ι. Φραγγόπουλος, πρεσβευτής της Αυστρίας στην Κωνσταντινούπολη (1800) πουκοινοβίασαν στη μονή και της μεταβίβασαν την περιουσία τους όταν πέθαναν.
Το καθολικό της μονής, πεντάτρουλο και μολυβοσκέπαστο, είναι αφιερωμένο στον Ιωάννη Πρόδρομο. Παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό σχήμα, ιδίως στην ανατολική του πλευρά που σχηματίζονται τα «τυπικαριά», εξωτερικά οκταγωνικοί και εσωτερικά κυκλικοί χώροι για λατρευτικούς σκοπούς. Οι εξαιρετικές τοιχογραφίες του καθολικού ανήκουν στον κρητικό Τζώρτζη και στον Ευφρόσυνο (1542), ενώ σπουδαίο είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, επιχρυσωμένο με ατόφιο χρυσάφι και στολισμένο με φίλντισι. Κι όμως, το σημαντικότερο κειμήλιο για τον ελληνισμό βρίσκεται στο παρεκκλήσι της Θεοτόκου: η «Παναγιά του Ακάθιστου Ύμνου» η αρχαιότερη εικόνα της Θεοτόκου από κηρομάστιχο. Σύμφωνα με το θρύλο, αυτή την εικόνα έφερε ο πατριάρχης Σέργιος σε λιτανεία στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, όταν απειλήθηκε η ύπαρξη της βασιλεύουσας από τους Αβάρους (626) , τα ταραγμένα χρόνια του «Τη Υπερμάχω» και του υγρού πυρός...
